path: root/docs/manual/caching.xml.tr

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8" ?>
<!DOCTYPE manualpage SYSTEM "style/manualpage.dtd">
<?xml-stylesheet type="text/xsl" href="style/manual.tr.xsl"?>
<!-- English Revision: 922237:1058639 (outdated) -->
<!-- =====================================================
 Translated by: Nilgün Belma Bugüner <nilgun belgeler.org>
   Reviewed by: Orhan Berent <berent belgeler.org>
========================================================== -->

<!--
 Licensed to the Apache Software Foundation (ASF) under one or more
 contributor license agreements.  See the NOTICE file distributed with
 this work for additional information regarding copyright ownership.
 The ASF licenses this file to You under the Apache License, Version 2.0
 (the "License"); you may not use this file except in compliance with
 the License.  You may obtain a copy of the License at

     http://www.apache.org/licenses/LICENSE-2.0

 Unless required by applicable law or agreed to in writing, software
 distributed under the License is distributed on an "AS IS" BASIS,
 WITHOUT WARRANTIES OR CONDITIONS OF ANY KIND, either express or implied.
 See the License for the specific language governing permissions and
 limitations under the License.
-->

<manualpage metafile="caching.xml.meta">

  <title>Önbellek Kullanım Kılavuzu</title>

  <summary>
    <p>Bu belge <module>mod_cache</module>,
      <module>mod_cache_disk</module>, <module>mod_file_cache</module>
      modülleri ve <a href="programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a>
      için bir başvuru kılavuzu niteliğindedir. HTTP sunucusu ve vekil
      olarak çalışmada işlemleri hızlandırmak için bilinen sorunlar ve
      yanlış yapılandırmalardan kaçınarak Apache HTTPD sunucusunun önbellekleme
      özelliklerinin nasıl kullanılacağı açıklanmıştır.</p>
  </summary>

  <section id="introduction">
    <title>Giriş</title>

    <p>Apache HTTP sunucusunun 2.2 sürümünden itibaren
      <module>mod_cache</module> ve <module>mod_file_cache</module> modülleri
      deneysel olmaktan çıkarılmış ve üretim amaçlı kullanılabileceğine karar
      verilmiştir. Bu önbellekleme mimarileri gerek HTTP sunucusu gerekse
      vekili olarak çalışmada HTTP işlemlerini hızlandırmak anlamında sunucuya
      güç katarlar.</p>

    <p><module>mod_cache</module>, ortam sağlayıcı modülü olan
      <module>mod_cache_disk</module> ile birlikte HTTP önbelleklemesini
      akıllıca yerine getirir. İçeriğin kendisi önbellekte saklanırken
      <module>mod_cache</module> içeriğin önbelleklenebilmesini denetim
      altında tutan HTTP başlıkları ve seçenekleri ile ilgilenir. Yerel ve
      vekalet edilen içeriğin her ikisinin de aynı anda işlem görmesi
      sağlanabilir. <module>mod_cache</module>, vekalet edilen içeriğe,
      devingen yerel içeriğe veya zamanla değişen yerel dosyalara erişimi
      hızlandırma ihtiyacına yönelik olarak hem basit hem de karmaşık
      önbellekleme yapılandırmalarını mümkün kılar.</p>

    <p><module>mod_file_cache</module> ise biraz daha temel ancak bazen daha
      kullanışlı olabilen bir önbellekleme şekli ile ilgilenir. URL’lerin
      önbelleklenebilmesini mümkün kılmanın karmaşıklığıyla boğuşmak yerine
      <module>mod_file_cache</module>, dosyaların httpd’nin son başlatıldığı
      zamanki durumlarını saklamak için dosyaların belleğe eşlenmek üzere ele
      alınmasını sağlar. Böylelikle, <module>mod_file_cache</module>, çok sık
      değişmeyen durağan yerel dosyalara erişim zamanını azaltmaya yardım
      eder.</p>

    <p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> ve
      <directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive> yönergeleri ile
      ilgili bölümlerde anlatılanları saymazsak
      <module>mod_file_cache</module>, bu belgenin asıl konusu olan
      <module>mod_cache</module> önbellekleme mimarisine göre daha basit bir
      önbellekleme gerçeklenimidir.</p>

    <p>Bu belgeden azami yararı sağlayabilmek için temel bir HTTP bilginizin
      olması ve <a href="urlmapping.html">URL’lerin Dosya Sistemine
      Eşlenmesi</a> ile <a href="content-negotiation.html">İçerik Uzlaşımı</a>
      belgelerini okumuş olmanız gerekir.</p>

  </section>

  <section id="overview">

    <title>Önbelleklemeye Bir Bakış</title>

    <related>
      <modulelist>
        <module>mod_cache</module>
        <module>mod_cache_disk</module>
        <module>mod_file_cache</module>
      </modulelist>
      <directivelist>
        <directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>
        <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
        <directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive>
        <directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive>
        <directive module="core">UseCanonicalName</directive>
        <directive module="mod_negotiation">CacheNegotiatedDocs</directive>
      </directivelist>
    </related>

    <p>Bir istek sonuçlanıncaya kadar <module>mod_cache</module> modülünde iki
      aşamadan geçer. İlkinde <module>mod_cache</module> bir URL eşleme modülü
      olarak çalışır ve URL önbellekteyse ve zaman aşımına uğramamışsa isteğin
      doğrudan <module>mod_cache</module> tarafından sunulmasını sağlar.</p>

    <p>Yani isteğin sunumu sırasında, isteğin örneğin,
      <module>mod_proxy</module> veya <module>mod_rewrite</module> tarafından
      ele alınması gerekse bile bu yapılmaz. Önbelleklenen içerik ilk alındığı
      haliyle sunulur.</p>

    <p>Eğer URL önbellekte yoksa, <module>mod_cache</module> isteği bir  <a
      href="filter.html">süzgece</a> tabi tutar. httpd içeriğin varlığını
      saptamışsa içeriğin süzgeç tarafından sunulmasını sağladıktan sonra,
      süzgeç içeriğin önbelleklenebileceğini saptamışsa gelecekte sunmak üzere
      içeriği önbelleğe kaydeder.</p>

    <p>Eğer URL önbellekte bulunmuş fakat içeriğin zaman aşımına uğradığı
      anlaşılmışsa süzgeç yine de eklenir fakat bu kez
      <module>mod_cache</module> önbellekteki sürümün hala geçerli olup
      olmadığını saptamak için kaynağın bulunduğu sunucuya bir koşullu istek
      gönderir. Önbellekteki sürüm hala geçerliyse temel verileri güncellenir
      ve istek önbellekten sunulur. Önbellekteki sürüm artık geçerli değilse,
      önbellekteki sürüm silinir ve süzgeç güncel içeriği önbelleğe kaydeder
      ve isteği oradan sunar.</p>

    <section>
      <title>Önbelleğin Hızlandırılması</title>

      <p>Yerel içerik önbelleklendiği takdirde <directive
        module="core">UseCanonicalName</directive> yönergesine <code>On</code>
        değeri atanmışsa önbellekten sunulan sayfa sayısında büyük bir artış
        olduduğu görülür. Bunun sebebi içeriği sunan sanal konağın isminin
        önbellek anahtarının bir parçası olarak kullanılmasıdır. Yönergeye
        <code>On</code> değerini atamak suretiyle çok isimli ve rumuzlu sanal
        konaklar için farklı önbellek girdileri oluşturulmaz, bunun yerine her
        meşru sanal konak için ayrı bir önbellek tutulur.</p>

      <p>Önbellekleme, URL’nin dosya ismine dönüştürülmesi aşamasında
        gerçekleştiğinden önbelleklenen belgeler sadece URL isteklerine bir
        yanıt olarak sunulurlar. <a href="howto/ssi.html">Sunucu Taraflı
        İçerikleri</a> kullanmazsanız genellikle bunun fazla bir önemi
        olmaz.</p>

      <example>
        &lt;!-- Bu içerik önbelleklenebilir. --&gt;<br />
        &lt;!--#include virtual="/dipnot.html" --&gt;<br />
        <br />
        &lt;!-- Bu içerik önbelleklenemez. --&gt;<br />
        &lt;!--#include file="/bir/yol/dipnot.html" --&gt;
      </example>

      <p>Sunucu Taraflı İçerikleri kullanıyorsanız ve önbelleklemenin
        sağladığı hız artışından da yaralanmak istiyorsanız içerik
        yerleştirmek için <code>virtual</code> içerik türünü kullanınız.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Zaman Aşımı Süreleri</title>

      <p>Önbellekli öğeler için öntanımlı zaman aşımı süresi bir saat olmakla
        birlikte <directive module="mod_cache">CacheDefaultExpire</directive>
        yönergesi kullanılarak bu değer kolaylıkla geçersiz kılınabilir. Bu
        öntanımlı değer sadece içeriğin özgün kaynağı bir zaman aşımı süresi
        veya son değişiklik tarihi belirtmediği takdirde kullanılır.</p>

      <p>Bir yanıt <code>Expires</code> başlığını değil de
        <code>Last-Modified</code> başlığını içeriyorsa
        <module>mod_cache</module> zaman aşımı süresini <directive
        module="mod_cache">CacheLastModifiedFactor</directive> yönergesinin
        nasıl kullanıldığına bakarak saptar.</p>

      <p>Yerel içerik için, zaman aşımı süresini hassas olarak ayarlamak
        gerekirse <module>mod_expires</module> kullanılabilir.</p>

      <p>Zaman aşımı süresinin üst sınırı <directive
        module="mod_cache">CacheMaxExpire</directive> yönergesi ile
        belirlenebilir.</p>

    </section>

    <section>
      <title>Şartlı İstekler için Özlü Kılavuz</title>

      <p>Önbellekteki içerik zaman aşımına uğrayıp, içerik sağlayıcıya veya
        arka sunucuya özgün isteği aktarmak yerine ayrı bir istek yapılması
        gereği httpd’nin şartlı bir istek yapması sonucunu doğurur.</p>

      <p>Bir istemcinin veya önbelleğin aynı içeriğin farklı sürümleri
        arasında ayrım yapabilmesi için HTTP protokolü bazı başlık alanları
        önerir. Örneğin, "Etag:" başlığıyla sunulan bir özkaynak için
        "If-None-Match:" başlığıyla bir şartlı istek yapmak mümkün olduğu gibi
        özkaynak "Last-Modified:" başlığıyla sunuluyorsa şartlı istek
        "If-Modified-Since:" başlığıyla yapılabilir, vesaire.</p>

      <p>Böyle bir şartlı istek yapıldığında yanıt koşulun içerikle eşleşip
        eşleşmediğine bağlı olarak farklı olur. Eğer istek bir
        "If-Modified-Since:" başlığıyla yapılmışsa ve içerik istekte
        belirtilen zamandan önce değiştirilmemişse kısa ve öz olarak bir "304
        Not Modified" (Bir değişiklik yok) iletisiyle yanıt verilir.</p>

      <p>Aksi takdirde  bir şartlı istek yapılmamış gibi içeriğin kendisi
        sunulur.</p>

      <p>Önbellekleme ile ilgili şartlı istekler çifte yarar sağlar. Birinci
        olarak, böyle bir istek arkadaki sunucuya yapılıyorsa ve iki içerik de
        aynıysa bunu saptamak kolay olur ve özkaynağın tamamını aktarma
        külfetinden kurtulunur.</p>

      <p>İkinci olarak, şartlı istekler arka sunucuda normalden daha az
        faaliyete sebep olur. Durağan dosyalar için bu genellikle
        <code>stat()</code> veya  benzeri bir sistem çağrısıyla dosya
        boyutları ve değişiklik zamanına bakmak şeklinde gerçekleşir.
        Böylelikle httpd yerel içeriği önbellekliyor olsa bile ve hatta
        içerik zaman aşımına da uğrasa önbellekteki dosyada bir değişiklik
        olmadığı takdirde içeriği önbellekten sunmak daha hızlı olacaktır.
        Çünkü dosyayı önbellekten okumak, arka sunucudan okumaktan daha
        hızlıdır (bu, bellekten okumayla diskten okumayı karşılaştırmak
        gibidir).</p>
    </section>

    <section>
      <title>Neler Önbelleklenebilir?</title>

      <p>Evvelce bahsedildiği gibi httpd’de iki tür önbellekleme yapılır ve
        bunlar farklı yöntemlerle çalışır. <module>mod_file_cache</module>
        önbelleklemesinde dosyalar httpd başlatıldığı zamanki içerikle
        saklanır. Bu modül tarafından önbelleğe alınmış bir dosya için istek
        geldiğinde isteğin yolu kesilip önbellekteki dosya sunulur.</p>

      <p><module>mod_cache</module> önbelleklemesinde işler biraz daha
        karışıktır. Bir isteğe hizmet sunulurken istenen içerik evvelce
        önbelleklenmemişse önbellekleme modülü önce içeriğin
        önbelleklenebilirliğine bakar. Bir yanıtın önbelleklenebilirliğini
        belirleyen koşullar şunlardır:</p>

      <ol>
        <li>Önbellekleme bu URL ile etkin kılınabilmelidir. <directive
        module="mod_cache">CacheEnable</directive> ve <directive
        module="mod_cache">CacheDisable</directive> yönergelerine bakınız.</li>

        <li>Yanıtın HTTP durum kodu 200, 203, 300, 301 veya 410 olmalıdır.</li>

        <li>İstek bir HTTP GET isteği olmalıdır.</li>

        <li>İstek bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa yanıt önbelleğe
          alınmayacaktır.</li>

        <li>Eğer yanıt bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa ayrıca
          "Cache-Control:" başlığında da "s-maxage", "must-revalidate" veya
          "public" değerlerinden birini içermelidir.</li>

        <li>Eğer URL (GET yöntemi kullanan bir HTML formunun yaptığı gibi) bir
          sorgu dizgesi içeriyorsa  yanıt, RFC2616’nın 13.9. bölümünde
          açıklandığı gibi bir "Expires:" başlığı içermedikçe veya
          "Cache-Control:" başlığının max-age veya max-age yönergesini
          içermedikçe yanıt içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

        <li><directive module="mod_cache">CacheIgnoreNoLastMod</directive>
          yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça 200 durum
          koduna sahip bir yanıtın "Etag", "Last-Modified" ve "Expires"
          başlıklarından birini veya "Cache-Control:" başlığının max-age veya
          max-age yönergelerinden birini (en azından) içermesi gerekir.</li>

        <li><directive module="mod_cache">CacheStorePrivate</directive>
          yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça yanıt
          "private" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içerdiği takdirde
          yanıtın içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

        <li>Benzer şekilde, <directive module="mod_cache"
          >CacheStoreNoStore</directive> yönergesi kullanılmamışsa yanıt
          "no-store" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içeriyorsa yanıt
          içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

        <li>Herşeyle eşleşen "*" değerli bir "Vary:" başlığı içeren bir
          yanıtın içeriği önbelleğe alınmaz.</li>
      </ol>
    </section>

    <section>
      <title>Neler Önbelleklenmemeli?</title>

      <p>Kısaca, istek zamana aşırı bağımlıysa ya da istek kısmen bile olsa
        HTTP uzlaşımıyla bağdaşmıyorsa önbelleğe alınmamalıdır.</p>

      <p>İçeriği istekçinin IP adresine bağlı olarak değişen veya her beş
        dakikada bir değişikliğe uğrayan bir devingen içeriğe sahipseniz böyle
        bir içerik asla önbelleğe alınmamalıdır.</p>

      <p>Diğer taraftan, içerik HTTP başlığındaki değerlere bağlı olarak
        değişiyorsa içeriğin bir "Vary" başlığı kullanılarak akıllıca
        önbelleklenmesi imkanı mevcuttur.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Değişken/Uzlaşımlı İçerik</title>

      <p>"Vary" başlıklı bir yanıt arka sunucudan istenirken
        <module>mod_cache</module> tarafından alınmışsa akıllıca ele alınmaya
        çalışılacaktır. Mümkünse, <module>mod_cache</module> gelecekte bu
        içerikle ilgili isteklerin "Vary" başlıklı yanıtları olacağını
        saptayacak ve önbellekten doğru içerikle yanıt verecektir.</p>

      <p>Örneğin, bir yanıt şöyle bir başlık ile alınmışsa,</p>

      <example>
        Vary: negotiate,accept-language,accept-charset
      </example>

      <p><module>mod_cache</module> sadece accept-language ve accept-charset
        başlıkları özgün istekle eşleşen önbellekli içeriği sunacaktır.</p>
    </section>

  </section>

  <section id="security">
    <title>Güvenlik Kaygıları</title>

    <section>
      <title>Erişim Denetimi ve Yetkilendirme</title>

      <p><module>mod_cache</module> çoğunlukla bir karşı vekile sahip olmak
        amacıyla kullanılır. Arka sunucunun sorgulanmasını gerektirmeyen tüm
        istekler önbellekleme modülü tarafından karşılanacaktır. Yerel
        özkaynakların önbelleklenmesi söz konusu olduğunda httpd’nin güvenlik
        modeli büyükçe bir değişikliğe uğrar.</p>

      <p>Olası <code>.htaccess</code> dosyalarının dosya sisteminin tamamında
        taranması çok pahalı bir işlem olduğundan <module>mod_cache</module>,
        (işlemi hızlandırmak için) önbelleğe almanın temel amacını kısmen
        gözardı ederek, önbellekteki içeriğin sunumu için gerekli
        yetkilendirmenin olup olmadığı konusunda bir karar üretmez. Başka bir
        deyişle, eğer <module>mod_cache</module> bir kısım içeriği önbelleğe
        almışsa içerik zaman aşımına uğramadığı sürece bu içerik önbellekten
        sunulacaktır.</p>

      <p>Örneğin, yapılandırmanız bir özkaynağa IP adresine göre erişime izin
        veriyorsa bu içeriğin önbelleğe alınmayacağından emin olmalısınız.
        Bunu <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
        yönergesini veya <module>mod_expires</module> kullanarak
        yapabilirsiniz. Bunu yapmaz, olayı kendi haline bırakırsanız
        <module>mod_cache</module> bir karşı vekil gibi çalışarak sunulan her
        içeriği arabelleğe alacak ve hangi IP adresinden gelirse gelsin her
        istemciye bunu sunacaktır.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Yerel İstismarcılar</title>

      <p>Son kullanıcılarıın isteklerine önbellekten hizmet sunulduğundan
        önbelleğin kendisi içerikle etkileşime geçmek isteyenlerin veya
        içeriği tahrif etmek isteyenlerin hedefi haline gelebilir. httpd’yi
        çalıştıran kullanıcı tarafından her zaman önbelleğe yazılabileceğini
        akıldan çıkarmamak önemlidir. Bu durumda alışılmışın tersine tüm
        içeriğin Apache kullanıcısı tarafından yazılamamasının sağlanması
        önerilir.</p>

      <p>Eğer Apache kullanıcısı, örneğin bir CGI sürecindeki açık nedeniyle
        tehlikeye atılırsa, önbellek hedef alınabilir.
        <module>mod_cache_disk</module> kullanılırken önbellekteki bir öğeyi
        değiştirmek veya önbelleğe yeni bir öğe eklemek görece daha
        kolaydır.</p>

      <p>Bu risk, Apache kullanıcısını kullanan diğer saldırı türleriyle
        karşılaştırıldığında daha yüksektir. <module>mod_cache_disk</module>
        kullanıyorsanız şunları aklınızdan çıkarmayın: (1) httpd güvenlik
        güncellemelerini takip edin ve sunucunuzu buna göre güncelleyin. (2)
        Mümkünse <a href="suexec.html">suEXEC</a> kullanarak CGI süreçlerini
        Apache kullanıcısı olmayan bir kullanıcının aidiyetinde çalıştırın.</p>

    </section>

    <section>
      <title>Önbellek Zehirlenmeleri</title>

      <p>httpd bir önbellekli vekil sunucu olarak çalıştığında önbellek
        zehirlenmesi adı verilen sorunla karşılaşılma olasılığı vardır.
        Önbellek zehirlenmesi, vekil sunucunun arka sunucudan yanlış (ve
        genellikle istenmeyen) içerik almasına sebep olan bir saldırı türünü
        betimlemek için yaygın olarak kullanılan bir terimdir.</p>

      <p>Örneğin httpd’nin çalıştığı sistemin kullandığı DNS sunucuları DNS
        önbellek zehirlenmesinden etkilenebilecek durumdaysa, bir saldırgan
        httpd’nin istekleri almak için başvuracağı kaynak sunucunun yerini
        değiştirebilir. Diğer bir örnek, HTTP istek kaçakçılığı adı verilen
        bir saldırı türüdür.</p>

      <p>Bu belge HTTP istek kaçakçılığını derinliğine incelenmesi için uygun
        yer değildir (böyle kaynaklara arama motorunuzla erişebilirsiniz).
        Bununla birlikte, vekil tarafından kaynak sunucudan alınan içeriği
        tamamen denetim altına almak amacıyla kaynak sunucudaki bir açığı
        istismar etmeye yönelik bir dizi istek yapılabileceğinin olasılık
        dahilinde olduğunu bilmenizde yarar vardır.</p>
    </section>
  </section>

  <section id="filehandle">
    <title>Dosya Tanıtıcı Önbelleklemesi</title>

    <related>
      <modulelist>
        <module>mod_file_cache</module>
      </modulelist>
      <directivelist>
        <directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive>
        <directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>
        <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
      </directivelist>
    </related>

    <p>Bir dosyanın açılması işlemi, özellikle de ağ dosya sistemlerinde
      bulunan dosyalar için önemli bir gecikme kaynağı olabilir. Önbellekte,
      çok sunulan dosyaların kendilerinin değil, açık dosya tanıtıcılarının
      saklanması httpd’yi bu tür gecikmelerden koruyabilir. httpd’de tek türde
      dosya tanıtıcı önbelleklemesi yapılabilmektedir.</p>

    <section>
      <title><code>CacheFile</code> yönergesi ile</title>

      <p>httpd’de mevcut önbelleklemenin en temel şekli
        <module>mod_file_cache</module> tarafından sağlanan dosya tanıtıcı
        önbelleklemesidir. Bu önbellek türü dosyaların kendilerini değil açık
        dosya tanıtıcılarının bir listesini saklar. Dosyaların bu anlamda
        önbelleklenmesi, <directive module="mod_file_cache"
        >CacheFile</directive> yönergesi yapılandırma dosyasında belirtilerek
        sağlanabilir.</p>

      <p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesi
        belirtilen dosyanın httpd başlatıldığında açılmasını ve dosya için
        yapılan sonraki her istekte bu dosya tanıtıcısının kullanılmasını
        sağlar.</p>

      <example>
        CacheFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html
      </example>

      <p>Büyük miktarda dosyayı bu anlamda önbelleklemeyi tasarlıyorsanız
        işletim sisteminizin açık dosya tanıtıcılarının sayısı ile ilgili
        sınırlamasını uygun bir değere ayarlamanız gerekebilir.</p>

      <p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesini
        kullandığınız takdirde dosya içeriğindeki değişiklikleri anında isteğe
        yansıtamazsınız. httpd dosyayı ilk başlatıldığındaki haliyle
        sunar.</p>

      <p>Eğer httpd çalışırken dosya silinmişse httpd ilk başlatıldığındaki
        haline ilişkin dosya tanıtıcıyı sağlamaya ve dolayısıyla dosya
        içeriğini sunmaya devam edecektir. Yani, dosya silinmiş ve artık dosya
        sisteminde görünmüyor olsa bile httpd durdurulup dosya tanıtıcıları
        kapanmadıkça dosyaların silinmesiyle açılan yer serbest
        kalmayacaktır.</p>
    </section>
  </section>

  <section id="inmemory">
    <title>Sistem Belleğinde Önbellekleme</title>

     <related>
      <modulelist>
        <module>mod_file_cache</module>
      </modulelist>
      <directivelist>
        <directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>
        <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
        <directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive>
      </directivelist>
    </related>

    <p>İçeriğin sistem belleğinden sunulması içerik sunmanın evrensel olarak
      en hızlı yoludur. Dosyaların bir disk denetleyiciden okunması ya da daha
      kötüsü uzak bir ağdan okunması bellekten okumayla karşılaştırılamayacak
      ölçüde yavaş işlemlerdir. Disk denetleyiciler genellikle fiziksel
      süreçleri denetlerler. Ağ erişimi ise band genişliği sınırlamalarından
      etkilenir. Halbuki bellek erişimi sadece nano saniyeler mertebesinde
      gerçekleşir.</p>

    <p>Sistem belleği en pahalı saklama ortamı olması sebebiyle en verimli
      şekilde kullanımı önemlidir. Dosyaları sistem belleğinde saklamakla
      sistemin kullanabileceği bellek miktarını azaltmış olursunuz. İşletim
      sistemi önbelleklemesinde göreceğiniz gibi bu öyle basit bir konu
      değildir. httpd’nin kendi kullandığı belleğin bir kısmını önbellek
      olarak ayırırken çok fazla bellek kullanmamak önemlidir. Aksi takdirde
      işletim sistemi belleğin yetmediği noktada belleği diske
      takaslayacağından istenen başarım artışı sağlanamayacaktır.</p>

    <section>
      <title>İşletim Sistemi Önbelleklemesi</title>

      <p>Günümüz iştetim sistemlerinin hemen hemen tamamında bellek içi
        dosya/veri saklama işlemlerini çekirdek yönetir. Bu güçlü bir
        özelliktir ve işletim sistemlerinin büyük çoğunluğu bunu böyle yapar.
        Örneğin, Linux’ta bir dosyanın ilk defa okunduğunda ve ikinci kez
        okunduğunda işlemcinin ne kadar meşgul edildiğine bakalım:</p>

      <example>
        colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />
        real    0m0.065s<br />
        user    0m0.000s<br />
        sys     0m0.001s<br />
        colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />
        real    0m0.003s<br />
        user    0m0.003s<br />
        sys     0m0.000s
      </example>

      <p>Küçük bir dosya için bile okuma süresi bakımından büyük fark ortaya
        çıkmaktadır. Bunun sebebi çekirdeğin dosya içeriğini bellek daha
        güncel amaçlar için lazım olana dek bellek içinde saklamasıdır.</p>

      <p>Sisteminizde yeterince yedek bellek olduğundan eminseniz, bu
        önbellekte daha fazla dosya saklanacağından emin olabilirsiniz.
        Bundan, önbelleğin sistem belleğinde verimli biçimde tutulması için
        httpd’de ek bir yapılandırmaya gidilmesinin gerekmediği sonucu
        çıkarılabilir.</p>

      <p>Bundan başka, işletim sistemi dosyaların değiştiği ve silindiği
        zamanları bildiğinden bu tür dosyaların içerikleri gerektiğinde
        önbellekten kendiliğinden silinmiş olur. Bellek içinde dosya saklarken
        dosyaların değiştirilme zamanlarını bilme olanağı olmadığından bu
        durum httpd’ye büyük yarar sağlar.</p>
    </section>

    <p>İşletim sisteminin dosyaların önbelleklenmesi için sağladığı bunca
      yarara ve başarım artışına karşın bellek içinde dosya önbelleklemenin
      httpd tarafından yerine getirilmesinin daha iyi olacağı bazı durumlar
      vardır.</p>

    <section>
      <title><code>MMapFile</code> yönergesi ile</title>

      <p><module>mod_file_cache</module> modülü, bir durağan dosyanın
        içeriğini sunucunun başlatılması sırasında (mmap sistem çağrısıyla)
        belleğe eşlenmesini mümkün kılmak için <directive
        module="mod_file_cache" >MMapFile</directive> yönergesini sağlar.
        httpd bu dosyaya gelecek sonraki istekler için dosyanın bellekiçi
        içeriğini kullanacaktır.</p>

      <example>
        MMapFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html
      </example>

      <p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesinde
        olduğu gibi bu dosyalarda httpd başlatıldıktan sonra yapılacak bir
        değişiklikten httpd’nin haberi olmayacaktır.</p>

      <p><directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive> yönergesi
        ayırdığı belleğin toplam miktarı ile ilgilenmez, dolayısıyla
        yönergenin aşırı kullanımından kaçınmalısınız. httpd’nin çocuk
        süreçlerinin her biri bu belleğin kendilerine ait birer kopyasını
        yapacağından belleğe eşlenen dosyaların çok yer kaplamaması büyük önem
        taşımaktadır; aksi takdirde işletim sistemi belleği diske
        takaslayacağından beklenen fayda sağlanamayacaktır.</p>
    </section>
  </section>

  <section id="disk">
    <title>Disk Üzerinde Önbellekleme</title>

     <related>
      <modulelist>
        <module>mod_cache_disk</module>
      </modulelist>
      <directivelist>
        <directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>
        <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
      </directivelist>
    </related>

    <p><module>mod_cache_disk</module> modülü önbelleklemenin
      <module>mod_cache</module> için disk üzerinde yapılmasını mümkün
      kılar. Bbu önbellekleme akıllıca yapılır ve önbellekteki içerik
      sadece geçerli kabul edildiği sürece sunulabilir.</p>

    <p>Modül bu amaçla genelde şöyle kullanılır:</p>

    <example>
      CacheRoot   /var/cache/apache/<br />
      CacheEnable disk /<br />
      CacheDirLevels 2<br />
      CacheDirLength 1
    </example>

    <p>En önemlisi önbelleklenen dosyaların yerel olarak saklanması olup
      işletim sisteminin sağladığı bellekiçi önbelleklemeden de ayrıca
      faydalanılmış olur. Bu bakımdan, dosyalar disk üzerinde saklansa bile
      sıkça erişilen dosyalar işletim sistemi sayesinde aslında bellekten
      sunulmuş olacaklardır.</p>

    <section>
      <title>Önbellekte Saklamanın Anlamı</title>

      <p><module>mod_cache_disk</module> öğeleri önbellekte saklamak için
        istek yapılan URL’nin 22 karakterlik özetini oluşturur. Bu özet, çok
        sayıda URL’nin aynı özeti oluşturmaması için konak ismi, protokol,
        port ve varsa CGI argümanlarından oluşur.</p>

      <p>Özeti oluşturan karakterler 64 karakterlik bir karakter kümesinden
        seçildiğinden oluşturulması olası farklı özet sayısı 64^22’dir.
        Örneğin, bir URL’nin <code>xyTGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir
        özeti olabilir. Bu özet, bu URL ile erişilen dosyalar önbellek içinde
        saklanırken dosya ismi öneki olarak kullanılır. Ancak bununla
        yetinilmez ve içerik <directive
        module="mod_cache_disk">CacheDirLevels</directive> ve <directive
        module="mod_cache_disk">CacheDirLength</directive> yönergelerinin
        değerlerine göre önce dizinlere ayrılır.</p>

      <p><directive module="mod_cache_disk">CacheDirLevels</directive>
        yönergesi kaç alt seviye dizin olacağını belirler. Örneğin, yukarıdaki
        özete sahip bir dosyanın isminin başına yukarıdaki yapılandırma
        örneğine uygun olarak
        <code>/var/cache/apache/x/y/TGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir önek
        getirilebilirdi.</p>

      <p>Bu tekniğin asıl amacı belli bir dizin içinde bulunabilecek
        dosyaların ve alt dizinlerin sayısını düşük tutmaktır. Bu sayının
        büyük olması çoğu işletim sisteminde başarımın düşmesine sebep olur.
        <directive module="mod_cache_disk">CacheDirLength</directive>
        yönergesi "1" değeriyle kullanıldığında her dizin altında en fazla 64
        alt dizin veya dosya açılabilir. "2" değeriyle kullanıldığında ise bu
        sayı 64^2’ye yükselir ve böyle artarak gider. İyi bir sebebiniz
        olmadıkça <directive
        module="mod_cache_disk">CacheDirLength</directive> için değer olarak
        "1" belirtmenizi öneririz.</p>

      <p><directive module="mod_cache_disk">CacheDirLevels</directive>
        yönergesine atanacak değer önbellekte saklamayı düşündüğünüz olası
        dosya sayısı ile ilgilidir. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi "2"
        değerini belirtirseniz, toplamda en fazla 4096 dizin oluşturulabilir.
        1 milyon dosyanın önbelleklendiği bir durumda bu, her dizinde yaklaşık
        olarak 245 önbelleklenmiş URL demektir.</p>

      <p>Her URL için önbellekte en az iki dosya saklanır. Biri genellikle URL
        hakkındaki temel verilerden oluşan ".header" dosyasıdır, diğeri ise
        sunulacak içeriğin bire bir kopyası olan ".data" dosyasıdır.</p>

      <p>"Vary" başlığı üzerinden içeriğin uzlaşıldığı durumda URL için bir
        ".vary" dizini oluşturulur. Bu dizin her biri farklı bir uzlaşıma ait
        çok sayıda ".data" dosyası içerebilir.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Disk Önbelleğinin Bakımı</title>

      <p><module>mod_cache_disk</module> zaman aşımına uğrayan önbellekli
        içeriği silse de önbelleğin toplam boyu ve ne kadar boş bellek kaldığı
        hakkında bilgi vermez.</p>

      <p>Bunun yerine httpd önbellek içeriğini düzenli aralıklarla
        temizleyebilmeniz için <program>htcacheclean</program> adında bir araç
        içerir.  Önbellek için azami ne kadar yer kullanılacağının ve bunun
        üzerinde <program>htcacheclean</program>’i hangi sıklıkta
        çalıştırılacağının tespiti biraz karmaşık bir işlem olup uygun değerler
        genellikle deneme yanılma yoluyla bulunur.</p>

      <p><program>htcacheclean</program> iki işlem kipine sahiptir. Kalıcı bir
        artalan süreci olarak çalışabileceği gibi cron üzerinden belli
        aralıklarla da çalıştırılabilir. Çok büyük (onlarca GB) önbelleklerde
        <program>htcacheclean</program>’in işini bitirmesi 1 saatten fazla
        sürebileceğinden, cron ile çalıştırma durumunda aynı anda birden fazla
        kopyanın çalışıyor durumda olmaması için
        <program>htcacheclean</program>’in çalıştırılma aralığını iyi
        belirlemek gerekir.</p>

      <p class="figure">
      <img src="images/caching_fig1.tr.png" alt="" width="600"
          height="406" /><br />
      <a id="figure1" name="figure1"><dfn>Şekil 1</dfn></a>:
 Önbelleğin büyümesi ve düzenli aralıklarla temizlenmesi.</p>

      <p><module>mod_cache_disk</module> ne kadar önbellek alanı kullandığı
        ile ilgili bir bilgi vermediğinden <program>htcacheclean</program>’in
        bir temizlik sonrası yeterince büyük bir genişleme alanı kalacak
        şekilde yapılandırılması önemlidir.</p>
    </section>

  </section>

</manualpage>