1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
|
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" lang="tr" xml:lang="tr"><head><!--
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
This file is generated from xml source: DO NOT EDIT
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
-->
<title>Önbellek Kullanım Kılavuzu - Apache HTTP Sunucusu</title>
<link href="./style/css/manual.css" rel="stylesheet" media="all" type="text/css" title="Main stylesheet" />
<link href="./style/css/manual-loose-100pc.css" rel="alternate stylesheet" media="all" type="text/css" title="No Sidebar - Default font size" />
<link href="./style/css/manual-print.css" rel="stylesheet" media="print" type="text/css" />
<link href="./images/favicon.ico" rel="shortcut icon" /></head>
<body id="manual-page"><div id="page-header">
<p class="menu"><a href="./mod/">Modüller</a> | <a href="./mod/directives.html">Yönergeler</a> | <a href="./faq/">SSS</a> | <a href="./glossary.html">Terimler</a> | <a href="./sitemap.html">Site Haritası</a></p>
<p class="apache">Apache HTTP Sunucusu Sürüm 2.3</p>
<img alt="" src="./images/feather.gif" /></div>
<div class="up"><a href="./"><img title="<-" alt="<-" src="./images/left.gif" /></a></div>
<div id="path">
<a href="http://www.apache.org/">Apache</a> > <a href="http://httpd.apache.org/">HTTP Sunucusu</a> > <a href="http://httpd.apache.org/docs/">Belgeleme</a> > <a href="./">Sürüm 2.3</a></div><div id="page-content"><div id="preamble"><h1>Önbellek Kullanım Kılavuzu</h1>
<div class="toplang">
<p><span>Mevcut Diller: </span><a href="./en/caching.html" hreflang="en" rel="alternate" title="English"> en </a> |
<a href="./fr/caching.html" hreflang="fr" rel="alternate" title="Français"> fr </a> |
<a href="./tr/caching.html" title="Türkçe"> tr </a></p>
</div>
<p>Bu belge <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code>,
<code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code>, <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code>
modülleri ve <a href="programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a>
için bir başvuru kılavuzu niteliğindedir. HTTP sunucusu ve vekil
olarak çalışmada işlemleri hızlandırmak için bilinen sorunlar ve
yanlış yapılandırmalardan kaçınarak Apache’nin önbellekleme
özelliklerinin nasıl kullanılacağı açıklanmıştır.</p>
</div>
<div id="quickview"><ul id="toc"><li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#introduction">Giriş</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#overview">Önbelleklemeye Bir Bakış</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#security">Güvenlik Kaygıları</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#filehandle">Dosya Tanıtıcı Önbelleklemesi</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#inmemory">Sistem Belleğinde Önbellekleme</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#disk">Disk Üzerinde Önbellekleme</a></li>
</ul></div>
<div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="introduction" id="introduction">Giriş</a></h2>
<p>Apache HTTP sunucusunun 2.2 sürümünden itibaren
<code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> ve <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code> modülleri
deneysel olmaktan çıkarılmış ve üretim amaçlı kullanılabileceğine karar
verilmiştir. Bu önbellekleme mimarileri gerek HTTP sunucusu gerekse
vekili olarak çalışmada HTTP işlemlerini hızlandırmak anlamında sunucuya
güç katarlar.</p>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code>, ortam sağlayıcı modülü olan
<code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> ile birlikte HTTP önbelleklemesini
akıllıca yerine getirir. İçeriğin kendisi önbellekte saklanırken
<code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> içeriğin önbelleklenebilmesini denetim
altında tutan HTTP başlıkları ve seçenekleri ile ilgilenir. Yerel ve
vekalet edilen içeriğin her ikisinin de aynı anda işlem görmesi
sağlanabilir. <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code>, vekalet edilen içeriğe,
devingen yerel içeriğe veya zamanla değişen yerel dosyalara erişimi
hızlandırma ihtiyacına yönelik olarak hem basit hem de karmaşık
önbellekleme yapılandırmalarını mümkün kılar.</p>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code> ise biraz daha temel ancak bazen daha
kullanışlı olabilen bir önbellekleme şekli ile ilgilenir. URL’lerin
önbelleklenebilmesini mümkün kılmanın karmaşıklığıyla boğuşmak yerine
<code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code>, dosyaların Apache’nin son başlatıldığı
zamanki durumlarını saklamak için dosyaların belleğe eşlenmek üzere ele
alınmasını sağlar. Böylelikle, <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code>, çok sık
değişmeyen durağan yerel dosyalara erişim zamanını azaltmaya yardım
eder.</p>
<p><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code> ve <code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#mmapstatic">MMapStatic</a></code> yönergeleri ile ilgili
bölümlerde anlatılanları saymazsak <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code>, bu
belgenin asıl konusu olan <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> önbellekleme
mimarisine göre daha basit bir önbellekleme gerçeklenimidir.</p>
<p>Bu belgeden azami yararı sağlayabilmek için temel bir HTTP bilginizin
olması ve <a href="urlmapping.html">URL’lerin Dosya Sistemine
Eşlenmesi</a> ile <a href="content-negotiation.html">İçerik Uzlaşımı</a>
belgelerini okumuş olmanız gerekir.</p>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="overview" id="overview">Önbelleklemeye Bir Bakış</a></h2>
<table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code></li><li><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code></li><li><code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code></li></ul></td><td><ul><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheenable">CacheEnable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#mmapstatic">MMapStatic</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/core.html#usecanonicalname">UseCanonicalName</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_negotiation.html#cachenegotiateddocs">CacheNegotiatedDocs</a></code></li></ul></td></tr></table>
<p>Bir istek sonuçlanıncaya kadar <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> modülünde iki
aşamadan geçer. İlkinde <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> bir URL eşleme modülü
olarak çalışır ve URL önbellekteyse ve zaman aşımına uğramamışsa isteğin
doğrudan <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> tarafından sunulmasını sağlar.</p>
<p>Yani isteğin sunumu sırasında, isteğin örneğin,
<code class="module"><a href="./mod/mod_proxy.html">mod_proxy</a></code> veya <code class="module"><a href="./mod/mod_rewrite.html">mod_rewrite</a></code> tarafından
ele alınması gerekse bile bu yapılmaz. Önbelleklenen içerik ilk alındığı
haliyle sunulur.</p>
<p>Eğer URL önbellekte yoksa, <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> isteği bir <a href="filter.html">süzgece</a> tabi tutar. Apache içeriğin varlığını
saptamışsa içeriğin süzgeç tarafından sunulmasını sağladıktan sonra,
süzgeç içeriğin önbelleklenebileceğini saptamışsa gelecekte sunmak üzere
içeriği önbelleğe kaydeder.</p>
<p>Eğer URL önbellekte bulunmuş fakat içeriğin zaman aşımına uğradığı
anlaşılmışsa süzgeç yine de eklenir fakat bu kez
<code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> önbellekteki sürümün hala geçerli olup
olmadığını saptamak için kaynağın bulunduğu sunucuya bir koşullu istek
gönderir. Önbellekteki sürüm hala geçerliyse temel verileri güncellenir
ve istek önbellekten sunulur. Önbellekteki sürüm artık geçerli değilse,
önbellekteki sürüm silinir ve süzgeç güncel içeriği önbelleğe kaydeder
ve isteği oradan sunar.</p>
<h3>Önbelleğin Hızlandırılması</h3>
<p>Yerel içerik önbelleklendiği takdirde <code class="directive"><a href="./mod/core.html#usecanonicalname">UseCanonicalName</a></code> yönergesine <code>On</code>
değeri atanmışsa önbellekten sunulan sayfa sayısında büyük bir artış
olduduğu görülür. Bunun sebebi içeriği sunan sanal konağın isminin
önbellek anahtarının bir parçası olarak kullanılmasıdır. Yönergeye
<code>On</code> değerini atamak suretiyle çok isimli ve rumuzlu sanal
konaklar için farklı önbellek girdileri oluşturulmaz, bunun yerine her
meşru sanal konak için ayrı bir önbellek tutulur.</p>
<p>Önbellekleme, URL’nin dosya ismine dönüştürülmesi aşamasında
gerçekleştiğinden önbelleklenen belgeler sadece URL isteklerine bir
yanıt olarak sunulurlar. <a href="howto/ssi.html">Sunucu Taraflı
İçerikleri</a> kullanmazsanız genellikle bunun fazla bir önemi
olmaz.</p>
<div class="example"><p><code>
<!-- Bu içerik önbelleklenebilir. --><br />
<!--#include virtual="/dipnot.html" --><br />
<br />
<!-- Bu içerik önbelleklenemez. --><br />
<!--#include file="/bir/yol/dipnot.html" -->
</code></p></div>
<p>Sunucu Taraflı İçerikleri kullanıyorsanız ve önbelleklemenin
sağladığı hız artışından da yaralanmak istiyorsanız içerik
yerleştirmek için <code>virtual</code> içerik türünü kullanınız.</p>
<h3>Zaman Aşımı Süreleri</h3>
<p>Önbellekli öğeler için öntanımlı zaman aşımı süresi bir saat olmakla
birlikte <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedefaultexpire">CacheDefaultExpire</a></code>
yönergesi kullanılarak bu değer kolaylıkla geçersiz kılınabilir. Bu
öntanımlı değer sadece içeriğin özgün kaynağı bir zaman aşımı süresi
veya son değişiklik tarihi belirtmediği takdirde kullanılır.</p>
<p>Bir yanıt <code>Expires</code> başlığını değil de
<code>Last-Modified</code> başlığını içeriyorsa
<code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> zaman aşımı süresini <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachelastmodifiedfactor">CacheLastModifiedFactor</a></code> yönergesinin
nasıl kullanıldığına bakarak saptar.</p>
<p>Yerel içerik için, zaman aşımı süresini hassas olarak ayarlamak
gerekirse <code class="module"><a href="./mod/mod_expires.html">mod_expires</a></code> kullanılabilir.</p>
<p>Zaman aşımı süresinin üst sınırı <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachemaxexpire">CacheMaxExpire</a></code> yönergesi ile
belirlenebilir.</p>
<h3>Şartlı İstekler için Özlü Kılavuz</h3>
<p>Önbellekteki içerik zaman aşımına uğrayıp, içerik sağlayıcıya veya
arka sunucuya özgün isteği aktarmak yerine ayrı bir istek yapılması
gereği Apache’nin şartlı bir istek yapması sonucunu doğurur.</p>
<p>Bir istemcinin veya önbelleğin aynı içeriğin farklı sürümleri
arasında ayrım yapabilmesi için HTTP protokolü bazı başlık alanları
önerir. Örneğin, "Etag:" başlığıyla sunulan bir özkaynak için
"If-None-Match:" başlığıyla bir şartlı istek yapmak mümkün olduğu gibi
özkaynak "Last-Modified:" başlığıyla sunuluyorsa şartlı istek
"If-Modified-Since:" başlığıyla yapılabilir, vesaire.</p>
<p>Böyle bir şartlı istek yapıldığında yanıt koşulun içerikle eşleşip
eşleşmediğine bağlı olarak farklı olur. Eğer istek bir
"If-Modified-Since:" başlığıyla yapılmışsa ve içerik istekte
belirtilen zamandan önce değiştirilmemişse kısa ve öz olarak bir "304
Not Modified" (Bir değişiklik yok) iletisiyle yanıt verilir.</p>
<p>Aksi takdirde bir şartlı istek yapılmamış gibi içeriğin kendisi
sunulur.</p>
<p>Önbellekleme ile ilgili şartlı istekler çifte yarar sağlar. Birinci
olarak, böyle bir istek arkadaki sunucuya yapılıyorsa ve iki içerik de
aynıysa bunu saptamak kolay olur ve özkaynağın tamamını aktarma
külfetinden kurtulunur.</p>
<p>İkinci olarak, şartlı istekler arka sunucuda normalden daha az
faaliyete sebep olur. Durağan dosyalar için bu genellikle
<code>stat()</code> veya benzeri bir sistem çağrısıyla dosya
boyutları ve değişiklik zamanına bakmak şeklinde gerçekleşir.
Böylelikle Apache yerel içeriği önbellekliyor olsa bile ve hatta
içerik zaman aşımına da uğrasa önbellekteki dosyada bir değişiklik
olmadığı takdirde içeriği önbellekten sunmak daha hızlı olacaktır.
Çünkü dosyayı önbellekten okumak, arka sunucudan okumaktan daha
hızlıdır (bu, bellekten okumayla diskten okumayı karşılaştırmak
gibidir).</p>
<h3>Neler Önbelleklenebilir?</h3>
<p>Evvelce bahsedildiği gibi Apache’de iki tür önbellekleme yapılır ve
bunlar farklı yöntemlerle çalışır. <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code>
önbelleklemesinde dosyalar Apache başlatıldığı zamanki içerikle
saklanır. Bu modül tarafından önbelleğe alınmış bir dosya için istek
geldiğinde isteğin yolu kesilip önbellekteki dosya sunulur.</p>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> önbelleklemesinde işler biraz daha
karışıktır. Bir isteğe hizmet sunulurken istenen içerik evvelce
önbelleklenmemişse önbellekleme modülü önce içeriğin
önbelleklenebilirliğine bakar. Bir yanıtın önbelleklenebilirliğini
belirleyen koşullar şunlardır:</p>
<ol>
<li>Önbellekleme bu URL ile etkin kılınabilmelidir. <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheenable">CacheEnable</a></code> ve <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code> yönergelerine bakınız.</li>
<li>Yanıtın HTTP durum kodu 200, 203, 300, 301 veya 410 olmalıdır.</li>
<li>İstek bir HTTP GET isteği olmalıdır.</li>
<li>İstek bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa yanıt önbelleğe
alınmayacaktır.</li>
<li>Eğer yanıt bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa ayrıca
"Cache-Control:" başlığında da "s-maxage", "must-revalidate" veya
"public" değerlerinden birini içermelidir.</li>
<li>Eğer URL (GET yöntemi kullanan bir HTML formunun yaptığı gibi) bir
sorgu dizgesi içeriyorsa yanıt, RFC2616’nın 13.9. bölümünde
açıklandığı gibi bir "Expires:" başlığı içermedikçe yanıt içeriği
önbelleğe alınmayacaktır.</li>
<li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheignorenolastmod">CacheIgnoreNoLastMod</a></code>
yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça 200 durum
koduna sahip bir yanıtın "Etag", "Last-Modified" ve "Expires"
başlıklarından en az birini içermesi gerekir.</li>
<li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachestoreprivate">CacheStorePrivate</a></code>
yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça yanıt
"private" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içerdiği takdirde
yanıtın içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>
<li>Benzer şekilde, <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachestorenostore">CacheStoreNoStore</a></code> yönergesi kullanılmamışsa yanıt
"no-store" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içeriyorsa yanıt
içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>
<li>Herşeyle eşleşen "*" değerli bir "Vary:" başlığı içeren bir
yanıtın içeriği önbelleğe alınmaz.</li>
</ol>
<h3>Neler Önbelleklenmemeli?</h3>
<p>Kısaca, istek zamana aşırı bağımlıysa ya da istek kısmen bile olsa
HTTP uzlaşımıyla bağdaşmıyorsa önbelleğe alınmamalıdır.</p>
<p>İçeriği istekçinin IP adresine bağlı olarak değişen veya her beş
dakikada bir değişikliğe uğrayan bir devingen içeriğe sahipseniz böyle
bir içerik asla önbelleğe alınmamalıdır.</p>
<p>Diğer taraftan, içerik HTTP başlığındaki değerlere bağlı olarak
değişiyorsa içeriğin bir "Vary" başlığı kullanılarak akıllıca
önbelleklenmesi imkanı mevcuttur.</p>
<h3>Değişken/Uzlaşımlı İçerik</h3>
<p>"Vary" başlıklı bir yanıt arka sunucudan istenirken
<code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> tarafından alınmışsa akıllıca ele alınmaya
çalışılacaktır. Mümkünse, <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> gelecekte bu
içerikle ilgili isteklerin "Vary" başlıklı yanıtları olacağını
saptayacak ve önbellekten doğru içerikle yanıt verecektir.</p>
<p>Örneğin, bir yanıt şöyle bir başlık ile alınmışsa,</p>
<div class="example"><p><code>
Vary: negotiate,accept-language,accept-charset
</code></p></div>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> sadece accept-language ve accept-charset
başlıkları özgün istekle eşleşen önbellekli içeriği sunacaktır.</p>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="security" id="security">Güvenlik Kaygıları</a></h2>
<h3>Erişim Denetimi ve Yetkilendirme</h3>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> çoğunlukla bir karşı vekile sahip olmak
amacıyla kullanılır. Arka sunucunun sorgulanmasını gerektirmeyen tüm
istekler önbellekleme modülü tarafından karşılanacaktır. Yerel
özkaynakların önbelleklenmesi söz konusu olduğunda Apache’nin güvenlik
modeli büyükçe bir değişikliğe uğrar.</p>
<p>Olası <code>.htaccess</code> dosyalarının dosya sisteminin tamamında
taranması çok pahalı bir işlem olduğundan <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code>,
(işlemi hızlandırmak için) önbelleğe almanın temel amacını kısmen
gözardı ederek, önbellekteki içeriğin sunumu için gerekli
yetkilendirmenin olup olmadığı konusunda bir karar üretmez. Başka bir
deyişle, eğer <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> bir kısım içeriği önbelleğe
almışsa içerik zaman aşımına uğramadığı sürece bu içerik önbellekten
sunulacaktır.</p>
<p>Örneğin, yapılandırmanız bir özkaynağa IP adresine göre erişime izin
veriyorsa bu içeriğin önbelleğe alınmayacağından emin olmalısınız.
Bunu <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code>
yönergesini veya <code class="module"><a href="./mod/mod_expires.html">mod_expires</a></code> kullanarak
yapabilirsiniz. Bunu yapmaz, olayı kendi haline bırakırsanız
<code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> bir karşı vekil gibi çalışarak sunulan her
içeriği arabelleğe alacak ve hangi IP adresinden gelirse gelsin her
istemciye bunu sunacaktır.</p>
<h3>Yerel İstismarcılar</h3>
<p>Son kullanıcılarıın isteklerine önbellekten hizmet sunulduğundan
önbelleğin kendisi içerikle etkileşime geçmek isteyenlerin veya
içeriği tahrif etmek isteyenlerin hedefi haline gelebilir. Apache’yi
çalıştıran kullanıcı tarafından her zaman önbelleğe yazılabileceğini
akıldan çıkarmamak önemlidir. Bu durumda alışılmışın tersine tüm
içeriğin Apache kullanıcısı tarafından yazılamamasının sağlanması
önerilir.</p>
<p>Eğer Apache kullanıcısı, örneğin bir CGI sürecindeki açık nedeniyle
tehlikeye atılırsa, önbellek hedef alınabilir.
<code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> kullanılırken önbellekteki bir öğeyi
değiştirmek veya önbelleğe yeni bir öğe eklemek görece daha
kolaydır.</p>
<p>Bu risk, Apache kullanıcısını kullanan diğer saldırı türleriyle
karşılaştırıldığında daha yüksektir. <code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code>
kullanıyorsanız şunları aklınızdan çıkarmayın: (1) Apache güvenlik
güncellemelerini takip edin ve sunucunuzu buna göre güncelleyin. (2)
Mümkünse <a href="suexec.html">suEXEC</a> kullanarak CGI süreçlerini
Apache kullanıcısı olmayan bir kullanıcının aidiyetinde çalıştırın.</p>
<h3>Önbellek Zehirlenmeleri</h3>
<p>Apache bir önbellekli vekil sunucu olarak çalıştığında önbellek
zehirlenmesi adı verilen sorunla karşılaşılma olasılığı vardır.
Önbellek zehirlenmesi, vekil sunucunun arka sunucudan yanlış (ve
genellikle istenmeyen) içerik almasına sebep olan bir saldırı türünü
betimlemek için yaygın olarak kullanılan bir terimdir.</p>
<p>Örneğin Apache’nin çalıştığı sistemin kullandığı DNS sunucuları DNS
önbellek zehirlenmesinden etkilenebilecek durumdaysa, bir saldırgan
Apache’nin istekleri almak için başvuracağı kaynak sunucunun yerini
değiştirebilir. Diğer bir örnek, HTTP istek kaçakçılığı adı verilen
bir saldırı türüdür.</p>
<p>Bu belge HTTP istek kaçakçılığını derinliğine incelenmesi için uygun
yer değildir (böyle kaynaklara arama motorunuzla erişebilirsiniz).
Bununla birlikte, vekil tarafından kaynak sunucudan alınan içeriği
tamamen denetim altına almak amacıyla kaynak sunucudaki bir açığı
istismar etmeye yönelik bir dizi istek yapılabileceğinin olasılık
dahilinde olduğunu bilmenizde yarar vardır.</p>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="filehandle" id="filehandle">Dosya Tanıtıcı Önbelleklemesi</a></h2>
<table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code></li></ul></td><td><ul><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheenable">CacheEnable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code></li></ul></td></tr></table>
<p>Bir dosyanın açılması işlemi, özellikle de ağ dosya sistemlerinde
bulunan dosyalar için önemli bir gecikme kaynağı olabilir. Önbellekte,
çok sunulan dosyaların kendilerinin değil, açık dosya tanıtıcılarının
saklanması Apache’yi bu tür gecikmelerden koruyabilir. Apache’de tek türde
dosya tanıtıcı önbelleklemesi yapılabilmektedir.</p>
<h3><code>CacheFile</code> yönergesi ile</h3>
<p>Apache’de mevcut önbelleklemenin en temel şekli
<code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code> tarafından sağlanan dosya tanıtıcı
önbelleklemesidir. Bu önbellek türü dosyaların kendilerini değil açık
dosya tanıtıcılarının bir listesini saklar. Dosyaların bu anlamda
önbelleklenmesi, <code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code> yönergesi yapılandırma dosyasında belirtilerek
sağlanabilir.</p>
<p><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code> yönergesi
belirtilen dosyanın Apache başlatıldığında açılmasını ve dosya için
yapılan sonraki her istekte bu dosya tanıtıcısının kullanılmasını
sağlar.</p>
<div class="example"><p><code>
CacheFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html
</code></p></div>
<p>Büyük miktarda dosyayı bu anlamda önbelleklemeyi tasarlıyorsanız
işletim sisteminizin açık dosya tanıtıcılarının sayısı ile ilgili
sınırlamasını uygun bir değere ayarlamanız gerekebilir.</p>
<p><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code> yönergesini
kullandığınız takdirde dosya içeriğindeki değişiklikleri anında isteğe
yansıtamazsınız. Apache dosyayı ilk başlatıldığındaki haliyle
sunar.</p>
<p>Eğer Apache çalışırken dosya silinmişse Apache ilk başlatıldığındaki
haline ilişkin dosya tanıtıcıyı sağlamaya ve dolayısıyla dosya
içeriğini sunmaya devam edecektir. Yani, dosya silinmiş ve artık dosya
sisteminde görünmüyor olsa bile Apache durdurulup dosya tanıtıcıları
kapanmadıkça dosyaların silinmesiyle açılan yer serbest
kalmayacaktır.</p>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="inmemory" id="inmemory">Sistem Belleğinde Önbellekleme</a></h2>
<table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code></li></ul></td><td><ul><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheenable">CacheEnable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#mmapstatic">MMapStatic</a></code></li></ul></td></tr></table>
<p>İçeriğin sistem belleğinden sunulması içerik sunmanın evrensel olarak
en hızlı yoludur. Dosyaların bir disk denetleyiciden okunması ya da daha
kötüsü uzak bir ağdan okunması bellekten okumayla karşılaştırılamayacak
ölçüde yavaş işlemlerdir. Disk denetleyiciler genellikle fiziksel
süreçleri denetlerler. Ağ erişimi ise band genişliği sınırlamalarından
etkilenir. Halbuki bellek erişimi sadece nano saniyeler mertebesinde
gerçekleşir.</p>
<p>Sistem belleği en pahalı saklama ortamı olması sebebiyle en verimli
şekilde kullanımı önemlidir. Dosyaları sistem belleğinde saklamakla
sistemin kullanabileceği bellek miktarını azaltmış olursunuz. İşletim
sistemi önbelleklemesinde göreceğiniz gibi bu öyle basit bir konu
değildir. Apache’nin kendi kullandığı belleğin bir kısmını önbellek
olarak ayırırken çok fazla bellek kullanmamak önemlidir. Aksi takdirde
işletim sistemi belleğin yetmediği noktada belleği diske
takaslayacağından istenen başarım artışı sağlanamayacaktır.</p>
<h3>İşletim Sistemi Önbelleklemesi</h3>
<p>Günümüz iştetim sistemlerinin hemen hemen tamamında bellek içi
dosya/veri saklama işlemlerini çekirdek yönetir. Bu güçlü bir
özelliktir ve işletim sistemlerinin büyük çoğunluğu bunu böyle yapar.
Örneğin, Linux’ta bir dosyanın ilk defa okunduğunda ve ikinci kez
okunduğunda işlemcinin ne kadar meşgul edildiğine bakalım:</p>
<div class="example"><p><code>
colm@coroebus:~$ time cat testfile > /dev/null<br />
real 0m0.065s<br />
user 0m0.000s<br />
sys 0m0.001s<br />
colm@coroebus:~$ time cat testfile > /dev/null<br />
real 0m0.003s<br />
user 0m0.003s<br />
sys 0m0.000s
</code></p></div>
<p>Küçük bir dosya için bile okuma süresi bakımından büyük fark ortaya
çıkmaktadır. Bunun sebebi çekirdeğin dosya içeriğini bellek daha
güncel amaçlar için lazım olana dek bellek içinde saklamasıdır.</p>
<p>Sisteminizde yeterince yedek bellek olduğundan eminseniz, bu
önbellekte daha fazla dosya saklanacağından emin olabilirsiniz.
Bundan, önbelleğin sistem belleğinde verimli biçimde tutulması için
Apache’de ek bir yapılandırmaya gidilmesinin gerekmediği sonucu
çıkarılabilir.</p>
<p>Bundan başka, işletim sistemi dosyaların değiştiği ve silindiği
zamanları bildiğinden bu tür dosyaların içerikleri gerektiğinde
önbellekten kendiliğinden silinmiş olur. Bellek içinde dosya saklarken
dosyaların değiştirilme zamanlarını bilme olanağı olmadığından bu
durum Apache’ye büyük yarar sağlar.</p>
<p>İşletim sisteminin dosyaların önbelleklenmesi için sağladığı bunca
yarara ve başarım artışına karşın bellek içinde dosya önbelleklemenin
Apache tarafından yerine getirilmesinin daha iyi olacağı bazı durumlar
vardır.</p>
<h3><code>MMapStatic</code> yönergesi ile</h3>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code> modülü, bir durağan dosyanın
içeriğini sunucunun başlatılması sırasında (mmap sistem çağrısıyla)
belleğe eşlenmesini mümkün kılmak için <code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#mmapstatic">MMapStatic</a></code> yönergesini sağlar.
Apache bu dosyaya gelecek sonraki istekler için dosyanın bellekiçi
içeriğini kullanacaktır.</p>
<div class="example"><p><code>
MMapStatic /usr/local/apache2/htdocs/index.html
</code></p></div>
<p><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code> yönergesinde
olduğu gibi bu dosyalarda Apache başlatıldıktan sonra yapılacak bir
değişiklikten Apache’nin haberi olmayacaktır.</p>
<p><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#mmapstatic">MMapStatic</a></code> yönergesi
ayırdığı belleğin toplam miktarı ile ilgilenmez, dolayısıyla
yönergenin aşırı kullanımından kaçınmalısınız. Apache’nin çocuk
süreçlerinin her biri bu belleğin kendilerine ait birer kopyasını
yapacağından belleğe eşlenen dosyaların çok yer kaplamaması büyük önem
taşımaktadır; aksi takdirde işletim sistemi belleği diske
takaslayacağından beklenen fayda sağlanamayacaktır.</p>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="disk" id="disk">Disk Üzerinde Önbellekleme</a></h2>
<table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code></li></ul></td><td><ul><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheenable">CacheEnable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code></li></ul></td></tr></table>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> modülü önbelleklemenin
<code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> için disk üzerinde yapılmasını mümkün
kılar. Bbu önbellekleme akıllıca yapılır ve önbellekteki içerik
sadece geçerli kabul edildiği sürece sunulabilir.</p>
<p>Modül bu amaçla genelde şöyle kullanılır:</p>
<div class="example"><p><code>
CacheRoot /var/cache/apache/<br />
CacheEnable disk /<br />
CacheDirLevels 2<br />
CacheDirLength 1
</code></p></div>
<p>En önemlisi önbelleklenen dosyaların yerel olarak saklanması olup
işletim sisteminin sağladığı bellekiçi önbelleklemeden de ayrıca
faydalanılmış olur. Bu bakımdan, dosyalar disk üzerinde saklansa bile
sıkça erişilen dosyalar işletim sistemi sayesinde aslında bellekten
sunulmuş olacaklardır.</p>
<h3>Önbellekte Saklamanın Anlamı</h3>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> öğeleri önbellekte saklamak için
istek yapılan URL’nin 22 karakterlik özetini oluşturur. Bu özet, çok
sayıda URL’nin aynı özeti oluşturmaması için konak ismi, protokol,
port ve varsa CGI argümanlarından oluşur.</p>
<p>Özeti oluşturan karakterler 64 karakterlik bir karakter kümesinden
seçildiğinden oluşturulması olası farklı özet sayısı 64^22’dir.
Örneğin, bir URL’nin <code>xyTGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir
özeti olabilir. Bu özet, bu URL ile erişilen dosyalar önbellek içinde
saklanırken dosya ismi öneki olarak kullanılır. Ancak bununla
yetinilmez ve içerik <code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlevels">CacheDirLevels</a></code> ve <code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlength">CacheDirLength</a></code> yönergelerinin
değerlerine göre önce dizinlere ayrılır.</p>
<p><code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlevels">CacheDirLevels</a></code>
yönergesi kaç alt seviye dizin olacağını belirler. Örneğin, yukarıdaki
özete sahip bir dosyanın isminin başına yukarıdaki yapılandırma
örneğine uygun olarak
<code>/var/cache/apache/x/y/TGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir önek
getirilebilirdi.</p>
<p>Bu tekniğin asıl amacı belli bir dizin içinde bulunabilecek
dosyaların ve alt dizinlerin sayısını düşük tutmaktır. Bu sayının
büyük olması çoğu işletim sisteminde başarımın düşmesine sebep olur.
<code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlength">CacheDirLength</a></code>
yönergesi "1" değeriyle kullanıldığında her dizin altında en fazla 64
alt dizin veya dosya açılabilir. "2" değeriyle kullanıldığında ise bu
sayı 64^2’ye yükselir ve böyle artarak gider. İyi bir sebebiniz
olmadıkça <code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlength">CacheDirLength</a></code> için değer olarak
"1" belirtmenizi öneririz.</p>
<p><code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlevels">CacheDirLevels</a></code>
yönergesine atanacak değer önbellekte saklamayı düşündüğünüz olası
dosya sayısı ile ilgilidir. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi "2"
değerini belirtirseniz, toplamda en fazla 4096 dizin oluşturulabilir.
1 milyon dosyanın önbelleklendiği bir durumda bu, her dizinde yaklaşık
olarak 245 önbelleklenmiş URL demektir.</p>
<p>Her URL için önbellekte en az iki dosya saklanır. Biri genellikle URL
hakkındaki temel verilerden oluşan ".header" dosyasıdır, diğeri ise
sunulacak içeriğin bire bir kopyası olan ".data" dosyasıdır.</p>
<p>"Vary" başlığı üzerinden içeriğin uzlaşıldığı durumda URL için bir
".vary" dizini oluşturulur. Bu dizin her biri farklı bir uzlaşıma ait
çok sayıda ".data" dosyası içerebilir.</p>
<h3>Disk Önbelleğinin Bakımı</h3>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> zaman aşımına uğrayan önbellekli
içeriği silse de önbelleğin toplam boyu ve ne kadar boş bellek kaldığı
hakkında bilgi vermez.</p>
<p>Bunun yerine Apache önbellek içeriğini düzenli aralıklarla
temizleyebilmeniz için <code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code> adında bir araç
içerir. Önbellek için azami ne kadar yer kullanılacağının ve bunun
üzerinde <code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code>’i hangi sıklıkta
çalıştırılacağının tespiti biraz karmaşık bir işlem olup uygun değerler
genellikle deneme yanılma yoluyla bulunur.</p>
<p><code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code> iki işlem kipine sahiptir. Kalıcı bir
artalan süreci olarak çalışabileceği gibi cron üzerinden belli
aralıklarla da çalıştırılabilir. Çok büyük (onlarca GB) önbelleklerde
<code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code>’in işini bitirmesi 1 saatten fazla
sürebileceğinden, cron ile çalıştırma durumunda aynı anda birden fazla
kopyanın çalışıyor durumda olmaması için
<code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code>’in çalıştırılma aralığını iyi
belirlemek gerekir.</p>
<p class="figure">
<img src="images/caching_fig1.tr.png" alt="" width="600" height="406" /><br />
<a id="figure1" name="figure1"><dfn>Şekil 1</dfn></a>:
Önbelleğin büyümesi ve düzenli aralıklarla temizlenmesi.</p>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> ne kadar önbellek alanı kullandığı
ile ilgili bir bilgi vermediğinden <code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code>’in
bir temizlik sonrası yeterince büyük bir genişleme alanı kalacak
şekilde yapılandırılması önemlidir.</p>
</div></div>
<div class="bottomlang">
<p><span>Mevcut Diller: </span><a href="./en/caching.html" hreflang="en" rel="alternate" title="English"> en </a> |
<a href="./fr/caching.html" hreflang="fr" rel="alternate" title="Français"> fr </a> |
<a href="./tr/caching.html" title="Türkçe"> tr </a></p>
</div><div id="footer">
<p class="apache">Copyright 2008 The Apache Software Foundation.<br /><a href="http://www.apache.org/licenses/LICENSE-2.0">Apache License, Version 2.0</a> altında lisanslıdır.</p>
<p class="menu"><a href="./mod/">Modüller</a> | <a href="./mod/directives.html">Yönergeler</a> | <a href="./faq/">SSS</a> | <a href="./glossary.html">Terimler</a> | <a href="./sitemap.html">Site Haritası</a></p></div>
</body></html>
|
